Finansal okuryazarlık yolculuğunda karşımıza çıkan en temel kavramlardan biri enflasyondur. Marketteki etiketlerin sürekli değişmesinden tasarruflarımızın erimesine kadar birçok alanda etkisini hissettiğimiz bu kavram. Aslında enflasyon hayatımızın tam merkezindedir.
Peki enflasyon tam olarak nedir? Neden yükselir? Ve bireysel olarak bizi nasıl etkiler?
Enflasyon Nedir?
En basit tanımıyla enflasyon, mal ve hizmetlerin genel fiyat düzeyinin zamanla artmasıdır. Bu artış, paranın satın alma gücünün azalması anlamına gelir.
Örneğin geçen yıl 100 TL’ye aldığınız ürün, bu yıl 120 TL olduysa, o ürün özelinde %20 enflasyon yaşanmış demektir.
Enflasyonun Nedenleri Nelerdir?
Enflasyonu tetikleyen farklı dinamikler vardır. Bunları temel olarak iki ana grupta inceleyebiliriz:
1. Talep Enflasyonu
Halk arasında “para bol, mal az” durumu olarak da bilinir. Tüketicinin talebi arzdan fazla olduğunda fiyatlar yükselir. Genellikle ekonomik büyüme dönemlerinde görülür. Faiz oranlarının düşük olduğu genişlemeci dönemlerde para arzının (dolaşımdaki para miktarının) artması enflasyonda kritik tetikleyici sebeplerdendir.
2. Maliyet Enflasyonu
Üretim maliyetlerinin artması (örneğin hammadde, enerji veya işçilik maliyetleri) ürün fiyatlarına yansır. Döviz kuru artışları ve ithalata dayalı ekonomi bu tür enflasyonda önemli rol oynar.
Ek bilgi: Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde kur geçişkenliği yüksek olduğundan, dövizdeki ani sıçramalar kısa sürede enflasyona etki edebilir. 2018’de Rahip Brunson olayı sonrası dövizdeki dramatik yükseliş ve sonrasında yaşanan yüksek enflasyon buna çok iyi bir örnek.
Enflasyonun Bireyler Üzerindeki Etkileri
Enflasyonun etkisi herkes için aynı değildir. Emeğinin fiyatını belirlemeye muktedir olmayan maaşlı çalışanlar ve emekliler, enflasyon karşısında daha fazla zorlanır.
Enflasyon; bir kapkaççı kadar şiddetli, silahlı bir soyguncu kadar korkutucu, kiralık bir katil kadar ölümcüldür.
Ronald Reagan
1. Alım Gücünün Azalması
Enflasyon yükseldikçe aynı maaşla daha az ürün veya hizmet alınabilir hale gelir. Bu, yaşam kalitesinde doğrudan bir düşüşe neden olur.
2. Tasarrufların Erimesi
Birikimler eğer enflasyon oranının altında getiri sağlıyorsa, reel anlamda para değer kaybeder. Bugünkü değeriyle 3 aylık temel ihtiyaçlarınızı karşılayabilen tasarruflar eğer enflasyonu yenebilecek oranda değer artışı kaydetmiyorsa ileride yalnızca 2 aylık, belki de bir aylık temel ihtiyaçları karşılayabilecek değere düşebilir. Enflasyon oranı ile birikim getiri arasındaki makas büyüdükçe ise maalesef zamanla birikim değerinin yarım kilo peyniri zar zor satın alabilecek değerde olabileceğini görebiliriz.
3. Yatırım Davranışlarının Değişmesi
Yüksek enflasyon ortamlarında halk tasarruflarını korumak için altın, döviz, fon ve gayrimenkul gibi yatırım araçlarına yönelir. Bu da piyasada spekülatif hareketlere sebep olabilir. Türkiye’de yıllardır medyada duyduğumuz “Emlak Balonu” ifadesinin sebebi budur. Enflasyon nedeniyle birikimlerinin erimesini istemeyen halkın konut talebini artırması nedeniyle konut fiyatları kronik bir şekilde ortalamanın üzerinde fiyatlanmaktadır.
Enflasyonun Türleri
- TÜFE (Tüketici Fiyat Endeksi): Tüketicinin doğrudan hissettiği fiyat artışlarını ölçer.
- ÜFE (Üretici Fiyat Endeksi): Üretim aşamasındaki maliyetleri baz alır. Genellikle TÜFE’nin öncüsü olarak değerlendirilir.
- Çekirdek Enflasyon: Geçici fiyat değişimlerinin dışlandığı, trendi anlamaya yönelik enflasyon türüdür.
Türkiye’deki Yapışkan Enflasyon
Ülkemiz maalesef kronik şekilde enflasyon altında ezilmekte. Son 20 yıla ait yıllık enflasyon oranlarını aşağıdaki tabloda inceleyebilirsiniz.
| Yıl | Enflasyon (%) |
|---|---|
| 2005 | 7.72 |
| 2006 | 9.65 |
| 2007 | 8.39 |
| 2008 | 10.06 |
| 2009 | 6.53 |
| 2010 | 6.40 |
| 2011 | 10.45 |
| 2012 | 6.16 |
| 2013 | 7.40 |
| 2014 | 8.17 |
| 2015 | 8.81 |
| 2016 | 8.53 |
| 2017 | 11.92 |
| 2018 | 20.30 |
| 2019 | 11.84 |
| 2020 | 14.60 |
| 2021 | 36.08 |
| 2022 | 64.27 |
| 2023 | 64.77 |
| 2024 | 44.38 |
Bu oranlar ilgili senede Türk Lirasının ne kadar değer kaybettiğini gösterir. Son 20 yıllık enflasyonun bileşik etkisi %2.362,79’dur1. Bileşik faiz makalesinde ele aldığım zaman kaldıracının gücünü burada maalesef halkın alım gücünü ezen bir yumruk şeklinde görmek mümkün.
Enflasyonun sürekli işleyişiyle, hükümetler vatandaşlarının servetinin önemli bir kısmına gizlice ve fark edilmeden el koyabilir.
John Maynard Keynes2
Enflasyonla Nasıl Baş Edilir?
Kişisel olarak enflasyon karşısında güçlü durabilmek için şu adımlar atılabilir:
- Birikimleri enflasyona karşı koruyan yatırım araçlarına yönlendirmek.
- Giderleri kontrol altında tutarak tasarruf oranını artırmak.
- Finansal okuryazarlığı artırmak ve parayı pasif bırakmamak.
- Düşük faizle borçlanmak.
Sonuç: Enflasyonu Tanı, Önlem Al
Enflasyon hayatın bir gerçeği. Onu yok saymak yerine anlamak ve ona göre hareket etmek, ekonomik istikrarı korumanın anahtarıdır.
Sık Sorulan Sorular
Enflasyon neden olur?
Talebin arzdan fazla olması veya üretim maliyetlerinin artması gibi birçok faktör enflasyona neden olabilir.
TÜFE ve ÜFE arasındaki fark nedir?
TÜFE tüketicinin hissettiği fiyat artışlarını, ÜFE ise üretici tarafındaki maliyetlerdeki artışı gösterir.
Tasarruflarımı enflasyona karşı nasıl korurum?
Reel getiri sağlayan ve bileşik getirinin avantajlarını kullanabilecek yatırım araçlarını tercih ederek tasarruflar korunabilir.
- Enflasyon Hesaplayıcı | TCMB ↩︎
- The Economic Consequences of the Peace, 1919 ↩︎
